UMCG

Ervaringsonderwijs 'empathie kun je leren'

Studenten geneeskunde krijgen les in communicatieve vaardigheden. Maar, die zijn vooral gericht op de techniek van consultvoering. Dat was in de ogen van Gerda Croiset, Dean of Education, met wie wij al eerde samenwerkten bij VUmc en Nicoline van den Broek, Hoofd Huisartsgeneeskunde en Ouderengeneeskunde, niet voldoende. Zij vroegen ons om een onderwijsprogramma te ontwikkelen waarin empathie een belangrijke rol zou spelen. Zodat deze artsen in spe leren om echt contact te maken met een patiënt. Zodat patiënten de ruimte voelen om te vertellen wat zij nodig hebben van de dokter. En, ook belangrijk, hoe leer je voelen wat er echt speelt, zodat je de patiënt beter kunt helpen en kunt bijstaan als hij of zij slecht nieuws te horen krijgt.

Wijsheid komt door ervaren

Ervaringsonderwijs gaat over ervaren, over gevoel. Het is onderwijs dat is gericht op het hart. Zo bekeken ligt het dichtbij wat kunstenaars doen: mensen raken in het hart. De uitspraak ‘Wijsheid komt door ervaren’ verdient wat ons betreft dan ook een mooi tegeltje.

Wij betrokken kunstenares Rosetta Drenth bij dit vraagstuk, Zij is actrice, theater- en filmmaker, coach en trainer en kan als geen ander creativiteit met concrete veranderingen laten samengaan. En dat verandering hard nodig was, stond volgens Nicoline vast, want als huisarts ziet zij patiënten die bij een specialist zijn geweest en een beleidsvoorstel hebben gekregen. ‘Vaak is het een prachtig behandelplan, maar heeft de patiënt nog vragen,’ vertelt ze. ‘De patiënt vindt het spannend en wil bijvoorbeeld weten of er ook andere mogelijkheden zijn. Maar tijd of ruimte om daar dieper op in te gaan, is er niet. Opmerkingen van patiënten als ‘Ik stond buiten voordat ik het doorhad’ horen huisartsen dagelijks.’

Twee films, geen tekst

Als basis voor het onderwijsprogramma ontwikkelden we een film, waarin twee gezichtspunten in één beeld worden gevangen. Een vanuit de patiënt en een vanuit de arts. Zodat het duidelijk werd dat het om twee verschillende werelden ging. En omdat het om empathie ging, was het een film zonder tekst. Rosetta: ‘Taal maakt alles concreet, en dat is empathie nou juist niet. Met film kun je een ervaring oproepen die voor iedereen iets anders betekent.’

Uit de film

Een vrouw zit in de wachtkamer van het ziekenhuis. Bij elk geluid kijkt ze schichtig om zich heen, haar ogen groot van angst, haar mond gespannen. Zo meteen krijgt ze de uitslag van het borstonderzoek dat ze onlangs onderging. Een paar meter verderop bereidt de oncologe zich voor op haar volgende consult. Ze loopt naar de koffieautomaat, beantwoordt nog lachend een telefoontje. En dan doet ze de deur open om de patiënte te roepen. De arts die ‘gewoon’ haar werk doet en de patiënt voor wie de volgende tien minuten misschien wel een ingrijpende gebeurtenis inhouden.

Filmstill, credits: Rosetta Drenth i.s.m. Gwen Pol en Boris de Ruijter

Reflecteren

We ontwikkelden er een lesmodule bij die ingaat op de ervaring van de studenten, waarbij ze veel moeten reflecteren op zichzelf. Zo moeten studenten bijvoorbeeld opschrijven welke emoties en gedachten de film bij ze oproept. Om daarna deze inzichten oordeelloos met elkaar te bespreken. Voor de meesten is het een openbaring. ‘Nooit beseft dat non-verbale communicatie zoveel invloed heeft’, luidt een van de reacties. ‘Het perspectief van de patiënt komt in onze opleiding niet zo vaak aan bod, terwijl het superbelangrijk is’, is een andere reactie. En ook: ‘Hoe kan ik empathisch zijn en toch een professionele afstand bewaren?’

Interactieve sessies

Voor ons artistiek onderzoek ontwierpen vier interactieve inspiratiesessies over de vraag wat empathie is, waar ruim veertig studenten, docenten en specialisten van het UMCG aan meededen. Daar kwamen alle uitersten voorbij. Sommige artsen zeiden stellig dat je nooit mee mag huilen met een patiënt, andere gaven aan juist erg mee te voelen. De conclusie: om empathisch te zijn moet een arts elke keer weer bij zichzelf en de ander inchecken en op basis daarvan handelen. Daar is geen theoretisch model voor. Dat moet je ervaren. En dat benadrukt het belang dat wij hechten aan ervaringsonderwijs.

Het vervolg

Naast studenten is de lesmodule ook aan specialisten gegeven en er wordt nu zelfs gekeken of deze module onderdeel kan worden voor het leiderschapsprogramma voor werknemers in het UMCG. En ook daar bleef het niet bij, want wij werden ook gevraagd voor een vervolgtraject. Hiervoor heeft Rosetta meegelopen met specialisten om nauwkeurig te onderzoeken wat er in de spreekkamer gebeurt en zij vervolgens haar bevindingen kan gebruiken voor een verdieping van de lesmethode. Op dit moment maken we een interactieve audiotour door het ziekenhuis vanuit de belevingswereld van een patiënt. Hierover later meer.